Verslag
Algemeen Overleg vaste Commissie Economische Zaken Tweede Kamer
over Maatschappelijk verantwoord ondernemen in het buitenland op 2-2-2000


Bos (PvdA)
Bos constateert een actievere houding van EZ, zowel van staatssecretaris als ambtenaren. Er komt echter nog weinig uit. Het is blijkbaar 'taai en moeizaam proces'. Ziet nog geen concreet resultaat als het gaat om de maatschappelijke criteria die zouden moeten gelden voor de overheid als aandeelhouder, aanbesteder/inkoper en als subsidiegever/garantsteller/kredietverlener bij investeringen in het buitenland. Bos vraagt aan Y(bema) om welke programma's het gaat.
PvdA en Groen Links zijn nog met sociale verslaglegging bezig. Zij denken over drie opties:

  1. Het opnemen van een sociale verslagleggingsplicht in het burgerlijk wetboek 'voor een bepaalde categorie bedrijven.
  2. Het versterken van het recht van de aandeelhouder op dit gebied.
  3. Verplichte sociale verslaglegging door pensioen- en beleggingsfondsen.
Na aanbod van convenant door VNO-NCW constateert Bos stilte van hun kant over dit onderwerp. Een brief daarover werd niet beantwoord. Bos 'worstelt' nog met de voorbeeld-code, eigenlijk meer een checklist. Hij constateer dat zowel VNO-NCW als maatschappelijke organisaties de code afwijzen als 'waardeloos': de eerste vindt het te ver vind gaan en tweede niet ver genoeg. Betekent dit dat de code 'precies goed' is? Bos: 'Ik vind de code te vrijblijvend.'

Verburg (CDA)
Verburg vindt dat Y. niet doet wat de Kamer heeft gevraagd: een code opstellen voor de rol van de overheid bij ondernemen in het buitenland. 'U moet de motie Verburg uitvoeren, anders dwingt de Kamer u.' Y. doet wél wat Kamer niet heeft gevraagd: een model-gedragscode voor bedrijven opstellen. Volgens Verburg heeft VNO-NCW een code heeft die zich 'doorontwikkeld' [de OESO-richtlijnen?]. Dat maakt de voorbeeld-code van Y. volgens Verburg 'een tikje overbodig'.
Verburg vraagt ook wat Y. doet rond omkoping en corruptie van ambtenaren in het buitenland (BiZa is daar voor Nederland mee bezig).

De overheid heeft een voorbeeld-functie. Inkoopgedrag van overheid was onlangs onderwerp van onderzoek door EZ ('Haal pegels uit die regels'). Er komt een cursus inkoopgedrag. Kan in die cursus niet ook de ethische kant aan bod komen?
Verburg vraagt om overzicht van regelingen, (ontwerp)conventies etc. - zoals van ILO, OESO en Europees Parlement - die op MVO betrekking hebben.
Blok (VVD) interrumpeert met opmerking dat ILO-bepalingen geen sancties kennen en vraagt: vindt het CDA dat Nederland verder moet gaan? Verburg: ik wil eerst inzicht, dan moet de overheid zelf het voorbeeld geven en daarna praten we pas over andere opties 'want publiciteit heeft al een sanctionerende werking'.

Welke stappen worden ondernomen om het convenant over verslaglegging te ontwikkelen? Ook de vakbeweging moet daarbij worden betrokken. Verburg zegt andere ervaringen met VNO-NCW te hebben dan Bos. 'Ze zijn bereid om door te praten'.
Verburg meent dat de rol en functie van NGO's (AI, Pax Christi, kerken etc.) rond dit thema door Y. te 'weinig is uitgewerkt'. 'EZ moet een vorm van verantwoording afleggen zodat NGO's daar mee uit de voeten kunnen'.

Van Walsum (D'66)
Van Walsum vind de brief van oktober sterker dan de laatste 'januari-brief'. Heeft Y. ook gesproken met de vakbeweging en onafhankelijke deskundigen? vW is niet voor verplicht opleggen, maar ontwikkeling codes 'van binnenuit'. De overheid moet wel het voorbeeld geven bij regelingen voor investeringen, als aandeelhouder etc. 'Daarover wil ik meer zien'. vW is optimistisch over MVO want 'de invloed van de burger op bedrijven is zeer groot'. weinig bedrijven kunnen de publieke opinie negeren, ze zullen in debat moeten met de vakbeweging en NGO's. werknemers willen niet bij slecht bekend staand bedrijf werken.
vW is voor een openbaar register voor bedrijven die zich willen confirmeren aan de model-gedragscode van Ybema, gecombineerd met verslaglegging. Van Middelkoop vraagt: 'wie kan bedrijf uit het register verwijderen, dat is een pijnlijke beslissing.' vW: 'Ja je moet het controleren'. Verburg: 'ziet u ook een verband met export- en investeringssubsidies? vW; 'Ja dat is een goede zaak'. Rabbae (GroenLinks)
Ybema zit volgens Rabbae in een spagaat tussen bedrijfsleven en Kamer. De Kamer vraagt vooral om instrumenten voor transparantie. R. citeert VNO-NCW voorzitter Schraven die meer argumenten wil voor een code, want het 'Nederlandse bedrijfsleven is netjes'. R. begrijpt niet dat je in Nederland wel regels hebt voor bedrijven, maar dat dit in het buitenland niet nodig zou zijn 'terwijl dat veel meer een grijs gebied is'.
R. vraagt vervolgens: 'Wat heeft Y. gehoord van VNO-NCW over convenant en waarom is een gedragscode voor de rol van de overheid verwarrend'. Hij constateert dat door Y. in code genoemde 'respect voor lokale wetgeving' OK is, zolang dat niet in strijd is met internationale normen en verdragen. Deze laatste gaan voor.

Van Middelkoop (GPV)
Het proces van opstellen van criteria gaat 'traag', dat is logisch. Maar er zit weinig overtuiging in de brief van Y. De staatssecretaris voert de motie Verburg wellicht niet naar de letter uit, maar als Y. hem naar de geest zou willen uitleggen dan moet het wel om harde criteria gaan. Hoe hard zijn de criteria/normen in de voorbeeldcode?
Over welke subsidie-regelingen praten we i.v.m maatschappelijke criteria? In welke bedrijven heeft de overheid eigenlijk aandelen?
IHC Caland schuift haar verantwoordelijkheid (voor het investeren in Burma) af op de politiek: 'Dus moeten we regels opstellen'. Met Ybema eens dat overheid dat overheid bedrijven niet kan voorschrijven hoe ze moeten gedragen. Overheid kan wel voorschrijven dat bedrijven zich niet moeten misdragen.
ILO heeft nu 'schandpaalmechanisme' voor landen. Kan Y. onderzoeken of dat ook voor bedrijven mogelijk is? vM vraagt aan Ybema om een 'voorbeeldbedrijf' waarmee het goed mis is.
'We moeten niet te schamper doen over de voorbeeld-code. Dat moet zich ontwikkelen.' Wat zijn de meest relevante mensenrechten daarvoor? Waarom het instrument van een Convenant. Moeten bedrijven geen interne ombudsman aanstellen voor MVO?

Blok (VVD)
'Y. heeft gebroed op kindje dat onder dwang van de Kamer is verwekt. De een vindt het een scharminkel, de ander meent dat het te hard schreeuwt.'
Alleen als Nederland optreden is niet alleen ineffectief maar ook schadelijk. Natuurlijk moeten bedrijven rechten respecteren. De consument kan aan de bel trekken. Maar Nederlandse bedrijven houden aan normen 'die wij hier bedacht hebben' is onzinnig. Bedrijven bijvoorbeeld laten uitzoeken wat toeleveranciers doen is een nachtmerrie. Dat verhoogt de 'administratie lastendruk'.
De OESO code voor omkoping is prima. De OESO-richtlijnen voor multinationals zijn inderdaad vrijblijvend, maar verder kom je in internationaal verband niet. De model-gedragscode is echter onnodig.

Staatssecretaris Ybema
'Ik merk aan inbreng kamerleden dat 'iedereen is doordrongen van de weerbarstigheid van de materie. Het willen is groter dan het kunnen.' We lopen op tegen internationale verdragen en andere beperkingen. De pogingen om verder te komen worden voortgezet. MVO nationaal en internationaal is wel te onderscheiden maar niet te scheiden. Er zijn steeds meer dwarsverbanden en die zijn ook nodig. De ministeries van SZW en VROM zijn ook nauw betrokken. Er komt een SER advies over MVO in Nederland met een opening om ook MVO in het buitenland aan de orde te stellen. Dat rapport komt tegen de zomer. Dan wordt de discussie verbreedt.

De voorbeeld-code vloeit voort is onze visie op de faciliterende rol van de overheid. De overheid zou deze code kunnen toepassen op transacties met het buitenland, bijvoorbeeld waar de overheid als ondernemer opereert. Europese regelgeving over aanbesteding komt er aan; de discussie daarover is gaande, hoewel nog niet specifiek over sociale en milieucriteria. Ik verwacht dat later dit jaar dat zal gebeuren. De EBRD en de Wereldbank hanteren het begrip duurzaamheid bij het beoordelen van projecten.
Wat nu nodig is: het hele pakket aan instrumenten tegen het licht houden en tot conclusies komen. Bos: 'Is dat een toezegging dat u met een lijst komt waarvoor de maatschappelijke criteria kunnen gelden" Verburg: 'Er komt dus een toetsingskader met criteria'?
Y: 'Er komt geen code voor de overheid als ondernemer maar wel maatschappelijke criteria voor subsidie-programma's. We gaan dat inventariseren en tegen de zomer wordt de Kamer geïnformeerd. We willen ook leren hoe ze dat in andere landen doen.'

Wat betreft de contacten met VNO-NCW: 'Ik heb hun aanbod om tot een convenant te komen opgepakt, wat ik wil geen wet- en regelgeving. Een convenant lijkt me een goed instrument.' Er is intensief met VNO-NCW over gesproken. Na een discussie binnen het bestuur van VNO is men nu kritischer over het aanbod van Blankert. VNO 'acht de mogelijkheden buitengewoon gering'. We moeten de discussie verder verbreden naar een gesprek met de vakbeweging. De reden voor VNO-NCW's afwijzende houding: 'Zij zijn mordicus tegen wet- en regelgeving. Alles wat maar enigszins in die richting gaat wordt afgewezen. Men ziet een convenant als eerste stap op een weg die men niet op wil.
Van Walsum: 'Een koepelorganisatie als VNO-NCW bindt de leden niet. Maatschappelijk verantwoord opererende bedrijven zijn niet blij met de opstelling van VNO-NCW. Stel een register in van bedrijven die wel willen'. Bos:' Op basis waarvan? De IVVV code zal VNO-NCW niet pikken. Wel de tripartite ILO code'. Middelkoop: een adviesaanvraag bij de SER en de Internationale Adviesraad zou nuttig zijn.

Y: 'Een groeiend aantal bedrijven denkt anders dan VNO-NCW. Ik denk aan RABO, Ahold, C&A en Randstad. Ik put hoop uit deze voorbeeldbedrijven. De discussie binnen VNO zal doorgaan. Op dit moment ligt er een adviesaanvraag over MVO nationaal met een opening voor MVO internationaal.
Rabbae: 'Als VNO niet wil waarom zou je hen dan forceren tot een convenant?' Ybema: 'Je zit in een proces, wellicht stellen organisaties eerdere posities ter discussie. Er zijn voldoende argumenten om het gesprek voort te zetten. Verburg: 'Stel de Kamer op de hoogte van de gesprekken met VNO-NCW.' Ybema zegt toe.
Y: De voorbeeld-code is bedoeld als stimulans voor bedrijven om een eigen code op te stellen. Het is geen concurrent voor de OESO-richtlijnen die wel over exacte regels en toepassingen gaat en in juni word afgerond.
Voor de rol van de overheid als aandeelhouder (bijv. de KLM en KPN) is de mode-code de gespreksbasis. Voor de zomer zullen de gesprekken plaatsvinden.
Ybema zegt verder toe:
- een overzicht van relevante verdragen voor MVO aan de Kamer te sturen.
- een overzicht van subsidie-instrumenten van EZ, OS en Financiën.
Wat betreft dat laatste: 'als er sprake is van evidente aantasting van rechten dan is dat reden om de subsidie in te trekken. Van Middelkoop: "Wanneer is dat ooit gebeurd in de afgelopen 50 jaar?
Y:'Minister Jorritsma heeft met de Kamer gepraat over het inkoopbeleid nav het EZ-onderzoek 'Haal pegels uit die regels'. Gemeentes houden zich vaak niet aan Europese uitbestedingsregels. MVO is daarbij niet aan de orde geweest. Ik zal Jorritsma dat punt meegeven.
Er is heel intensief overleg tussen EZ en de NGO's (circa 30), ook over MVO. Ook zijn er gesprekken met de vakbeweging en deskundigen, o.a. van de Erasmus Universiteit en Nijenrode.
Wat betreft de suggestie voor een openbaar register: 'de code is niet bedoeld als standaardcode maar als checklist. Een code verschilt van bedrijf tot bedrijf. Er kan dus geen register komen maar wel een lijst van bedrijven die een gedragscode hebben.' Van Middelkoop: 'Van een overheidslijst gaat een legitimerende werking uit'. Ybema:'Ik heb ook het liefst dat VNO-NCW het zelf doet, anders is wellicht te bedreigend voor bedrijven'.




pagina VERANTWOORD ONDERNEMEN

begin document

Landelijke India Werkgroep - 9 oktober 2000