Dalits en diplomatie

Bijna een jaar geleden kreeg de Dalit-activist Marimuthu Bharathan uit Tamil Nadu de Mensenrechtentulp, de Nederlandse staatsprijs voor Mensenrechten. Het zo veelbelovend begonnen 2013 leverde daarna vooral teleurstellingen op.

Nederland nam de afgelopen jaren – vooral onder minister Verhagen op Buitenlandse Zaken – een aantal initiatieven ter verbetering van de positie van Dalits in de VN en de EU. Zo sprak Verhagen in de VN Mensenrechtenraad India aan op de schrijnende positie van de ruim 1 miljoen poepruimers. Nederland stelde vragen in de VN Mensenrechtenraad en samen met Denemarken agendeerde Nederland het onderwerp in de EU. In juni 2011 nam de Tweede Kamer een motie aan van parlementariër Joël Voordewind over de positie van Dalits. Hij constateerde dat ‘circa 250 miljoen Dalits het slachtoffer zijn van talloze schendingen van fundamentele mensenrechten en dat deze groep disproportioneel lijdt onder schendingen van arbeidsrechten in productieketens van Nederlandse bedrijven, waaronder in de kleding, zaden en natuursteen’. Behalve Dalit-discriminatie in EU- en VN-verband aan de orde blijven stellen, zo stelde de motie, kon de regering bedrijven aanspreken op het bestrijden van kastendiscriminatie, en financiële steun geven aan het International Dalit Solidarity Network.

  Aanfluiting

Toenmalig minister Rosenthal deed weinig tot niets met deze motie. Zijn opvolger Timmermans leek eind 2012 uit een ander vaatje te tappen. Hij zei: ‘De heer Voordewind heeft een belangrijk en ingewikkeld onderwerp aangekaart: de positie van Dalits. Ik vind dat de maatschappelijke emancipatie van bevolkingsgroepen die al eeuwenlang niet eens op de ladder staan, laat staan op de onderste sport van een ladder, hoort bij de wens van de internationale gemeenschap om de universaliteit van de mensenrechten op ieder mens van toepassing te laten zijn. Ik vind dat wij moeten investeren in de versterking van die positie. Het onderwerp discriminatie op basis van werk en afkomst moet in de Europese Unie wat mij betreft hoger op de agenda worden gezet. Het Europees Parlement heeft recent een behartigenswaardige resolutie aangenomen over de positie van Dalits en ik denk dat wij op basis daarvan ook Europees beleid beter vorm kunnen geven.’
Dat klonk veelbelovend. Maar in Timmermans’ beleidsbrief over mensenrechten van juni 2013 kwam het woord Dalit niet voor. Ook in de praktijk gebeurde weinig. In september 2013 schreef het Dalit Netwerk Nederland de Tweede Kamer dan ook een teleurgestelde brief met een vinnig staartje. Nederland, zo lazen de Kamerleden, had zich onttrokken aan deels zelf geëntameerde pogingen om de Dalits

« Het vermijden van diplomatieke en economische schade staat bij Nederland voorop »

in Europees verband en in de VN Mensenrechtenraad op de agenda te krijgen; gesprekken met Dalit-vrouwen in Genève waren geboycot. De uitreiking van de Mensenrechtentulp aan Dalit-voorvechter Bharathan was een aanfluiting – al stelde de brief het in diplomatieker termen.
Wat was het geval? Juryvoorzitter Cisca Dresselhuys had het bij de prijsuitreiking al gememoreerd: India stond niet te juichen over de keuze van de jury. Er werd, zei zij, ‘gewaarschuwd dat de goede betrekkingen tussen Nederland en India sterk geschaad zouden kunnen worden, als de prijs naar de heer Bharathan ging.’
Helaas had Bharathan van de Indiase regering ook geen uitreisvisum gekregen. Wel verwachtte hij dat de Tulp hem in India met enig ceremonieel zou worden uitgereikt, omdat hem dat zou steunen in zijn activiteiten voor de Dalits, waarin hij voortdurend werd dwars gezeten. Maar het beeldje van de Tulp werd zonder vooraankondiging door een ambassademedewerker bij hem afgeleverd.

  Vage minister

Sinds die beschamende vertoning is het erg stil geworden rond het onderwerp.
In november, bij de behandeling van de begroting BZ voor 2014, probeerde Voordewind het nogmaals in de Tweede Kamer: ‘Is Nederland bereid opnieuw een voortrekkersrol op zich te nemen ten aanzien van de bescherming van de Dalits in India?’ Timmermans antwoordde dat hij de Dalit-problematiek recent had besproken met de Indiase minister van Buitenlandse Zaken en dat Nederland projecten steunt voor verbetering van de rechtspositie van Dalits. Voor het overige was zijn beantwoording terughoudend. Hij kwam niet terug op zijn eerdere belofte zich in de VN en EU in te zetten voor de Dalits, laat staan dat sprake was van de voortrekkersrol die Nederland eerder wel had. Zijn

« De Mensenrechtentulp werd zonder vooraankondiging door een ambassademedewerker bij de laureaat thuis afgeleverd »

verklaring voor het voortduren van kastendiscriminatie was vooral diplomatiek, vaag en afhoudend. Hij weet het probleem aan ‘gebrek aan capaciteit en de hardnekkige (rurale) ontwikkelingsproblematiek’. Hij ging niet in op het Indiase rechtssysteem dat, als het om de positie van Dalits en tribalen gaat, opzichtig faalt en grootschalige straffeloosheid van wandaden toestaat.
Buitenlandse Zaken Erkki Tuomioja beloofde zich actief in te zetten tegen kastendiscriminatie. Kort geleden was Finland medeorganisator van een bijeenkomst in de VN Mensenrechtenraad over Dalit-vrouwen. Het was voor het eerst dat Finland een dergelijk initiatief nam, zei de minister, ‘maar het was zeker niet de laatste keer.’ Ook liet hij weten: ‘Antidiscriminatie staat centraal in het Finse beleid, en de meest kwetsbare groepen hebben speciale aandacht nodig. Er is alle reden Dalits daarbij te betrekken als speciale groep.’ Tuomioja beloofde kastendiscriminatie te agenderen bij zijn volgende bezoek aan India.
De Finnen lijken dapperder dan de Nederlanders, die de indruk wekken dat het vermijden van diplomatieke en economische schade voorop staat. Het lijkt geen toeval dat minister Timmermans het onderwerp heeft laten vallen. Hij wil er zijn vingers niet meer aan branden. Daarmee worden de grenzen zichtbaar van wat Nederland bereid is te doen voor de rechten van mensen als er grote economische belangen in het spel zijn.