terug
Uit: India Nieuwsbrief 60 (mei-jun 1989)


Film

Ghare Baire



Ghare Baire is de titel van de laatste film van Satyajit Ray. Hoewel de film al in 1984 in Cannes in première ging, is hij nog steeds niet in de Nederlandse bioscoop voor het bredere publiek te zien geweest. De film is gebaseerd op het boek van Rabindranath Tagore, de Bengaalse dichter en schrijver die in 1913 de Nobelprijs voor de literatuur won.

Satyajit Ray is samen met Mrinal Sen een van de bekendste filmers van de zogenaamde alternatieve cinema. In de jaren '50 werd hij bekend door zijn "Apu-trilogie". In de jaren daarna bleef hij in zijn films aandacht besteden aan de situatie van de armen en onderdrukten in India.
Momenteel is Ray bezig met het maken van de film Ganashatru, een bewerking van een toneelstuk van Ibsen.
Ghare Baire zal in het najaar in een aantal Nederlandse filmhuizen te zien zijn.


    De feitelijke achtergrond

In de vorige eeuw werden de grondslagen gelegd voor de nationale bevrijdingsstrijd in India. De belangrijkste steden in het land, Calcutta, Bombay en Madras, werden centra van politieke activiteiten. Iets later, van 1905 tot 1908, kreeg de strijd voor politieke onafhankelijkheid grote invloed op de economische strijd van de arbeidersklasse. Toen de Britse koloniale heersers in 1905 besloten tot een opdeling van Bengalen, onstond daar een protestbeweging die een boycot van Britse produkten in gang zette: de 'swadeshi-beweging'.
De gematigden binnen het Indian National Congress (INC), de voorloper van de huidige Congress-partij, wilden samenwerken met de Britse koloniale overheid en wensten de boycot op te heffen. De radicalen onder leiding van B.G. Tilak wilden een massale politieke strijd tegen de Britten.
Dramatisch hoogtepunt in deze periode was de arrestatie van Tilak in 1908. In de gevechten die daarop volgden vonden velen de dood.

Scènes uit Ghare Baire


    Het verhaal

De Britse gouverneur-generaal van India, Lord Curzon, kondigt in 1905 aan dat Bengalen zal worden opgedeeld in een oostelijk en een westelijk gedeelte. De 'swadeshi-beweging', die vooral door hindoes ondersteund wordt, wil de oude Indiase waarden in ere houden en buitenlandse ideeën (Engelse dus) uitbannen. Vanuit die achtergrond beginnen de aanhangers van de swadeshi-beweging een boycotactie van Engelse goederen. Maar de moslims die in Bengalen leven en die tot de armere bevolkingsgroepen horen, kunnen zich een boycot van goedkope importgoederen niet permitteren. Dit tegengestelde belang resulteert in rellen tussen moslims en hindoes, hetgeen de Britten niet slecht uitkomt.
In de roman van Tagore en ook in de film van Ray is Sandip Muhkerji (gespeeld door Soumitra Chatterjee) een van de leiders van de boycotbeweging. Hij probeert zijn ideeën op anderen over te brengen, met name op zijn goede vriend Nikhil Choudhury (Victor Bannerjee) die samen met zijn vrouw Bimala (Swatilekha Chatterjee) op het landgoed Suksayar woont. Nikhil is een man die zijn tijd vooruit is. Hij is veel moderner van opvattingen dan zijn vrouw Bimala, die haar tijd voornamelijk in de vrouwenvertrekken van het landgoed doorbrengt en zich terugtrekt wanneer haar echtgenoot visite ontvangt. Herhaaldelijk spoort Nikhil zijn vrouw aan om zich wat vrijer op te stellen, en uiteindelijk belooft ze hem zich wat minder op te sluiten. Als gevolg van haar beslissing komt Bimala in aanraking met Sandip. Zij raakt al snel onder de indruk van zijn charme én charisma en ook Sandip blijkt niet ongevoelig te zijn voor de aantrekkelijke vrouw van zijn vriend. Sandip besluit het landgoed tot centrum van zijn politieke acties te maken. Nikhil is het hier niet mee eens; ook hij is tegen de politiek van Lord Curzon, maar hij vindt de acties niet in het belang van de armen in India.
Na verloop van tijd bemerkt Nikhil dat zijn vrouw verliefd is op Sandip. Bimala merkt het egoïsme en de honger naar macht van Sandip pas op wanneer de politieke spanningen op een hoogtepunt beland zijn.


    Vrouwen- en mannenruimte

In de film wordt duidelijk het onderscheid aangegeven tussen de leefwereld van de vrouwen en die van de mannen. Dit onderscheid heeft niet alleen gevolgen voor de leefwijze van mannen en vrouwen, maar ook voor het gebied waarop zij zich in letterlijke en figuurlijke zin bewegen. Alles wat zich binnenshuis bevindt en alle zaken die met 'binnen' te maken hebben, zijn de verantwoording van de vrouw. 'Buiten' is het terrein van de mannen. Niet alleen ondernemen zij van alles buitenshuis; het is ook de taak en verantwoordelijkheid van de man dat de contacten van 'buiten' naar 'binnen' via hem verlopen. In Ghare Baire komen de tegenstellingen tussen de sexen en hun leefruimten des te scherper naar voren door de Engelse inrichting van het huis. Bimala en haar schoonzuster, die in het wit gekleed gaat omdat ze weduwe is, hebben enkel elkaar en zij leven uitsluitend in de vrouwenvertrekken tussen prachtige statige Engelse meubelen, terwijl de vrijdenkende echtgenoot van Bimala verder kijkt dan de Indiase traditie. Nikhil wil Bimala uit haar beperkte leefomgeving halen, omdat de vrouw naar zijn opvatting gelijkwaardig is aan de man. Zijn ideeën ventileert hij bij zijn echtgenote in haar eigen ruimte. Wanneer Bimala overstag gaat, laat Ray dit letterlijk heel duidelijk zien: de camera staat op haar voet gericht wanneer zij de drempel van haar vertrek overschrijdt. In de ontvangstruimte van het landgoed Suksayar ontmoet zij uiteindelijk Sandip, die zij al kende van zijn redevoeringen die zij gade kon slaan vanuit haar vertrekken.


    Utopie

Bimala's stap van 'binnen' naar 'buiten' is zeker niet volledig. Het 'buiten' in de film is met name het politieke strijdtoneel op straat en dit blijft vooral een mannenaangelegenheid. De vrouwen vernemen de recente politieke ontwikkelingen nog steeds via hun mannelijke familieleden.
Bimala ontvangt haar informatie echter niet alleen van haar echtgenoot Nikhil, maar vooral van zijn vriend Sandip. Nikhil is in de loop van de film niet zo vaak te zien, maar ondanks zijn afwezigheid speelt hij een belangrijke rol. Het feit dat zijn vrouw op zijn aandringen een grotere bewegingsruimte heeft gekregen en dat Bimala eigenlijk dankzij hem een minnaar krijgt, maakt hem niet alleen sympathiek maar plaatst hem tevens in een underdog-positie.
De droom die Nikhil voor ogen had, namelijk die van gelijke rechten voor iedereen, blijft een utopie. Van een echte positieverbetering van de moslims kan aan het eind van de film niet gesproken worden en zijn vrouw Bimala moet uiteindelijk zonder hem verder. Als weduwe belandt ze in een weinig benijdenswaardige positie. Ze verliest al haar rechten en krijgt er slechts de plicht voor terug in het wit gekleed te moeten gaan en het hoofdhaar af te moeten scheren.

(Voor deze beschrijving is gebruik gemaakt van een artikel van Jan Simons in Skrien nr. 146.)
Regie: Satyajit Ray (India, 1984); camera: Soumendu Roy; montage: Dualal Dutt; produktie: National Film Development Corporation of India.

XXX




begin document

tijdschrift India Nu

HOME Landelijke India Werkgroep

Landelijke India Werkgroep - 30 juli 2009