terug
Uit: India Nu 155/156 (mei-aug 2005)












Toegang tot water:
een internationaal mensenrecht


Zonder water overleef je nog geen drie dagen. Toch heeft een miljard mensen geen toegang tot drinkwater. In ontwikkelingslanden wordt tachtig procent van de ziektes veroorzaakt door vervuild water; 2,4 miljard mensen zitten zonder behoorlijke sanitaire voorzieningen. In de verdeling van water worden met name de sociaal-economisch kwetsbare groepen gediscrimineerd, zoals de Dalits in India. Toegang tot water is hierdoor een belangrijk internationaal mensenrechtenprobleem.

De discriminatie van de 260 miljoen kastelozen wereldwijd - waarvan ruim 170 miljoen in India - beperkt ook de fysieke en financiële toegang tot water voor Dalits. Kastendiscriminatie blijft namelijk vaak onbestraft.
Binnen het kastenstelsel worden kastelozen veelal als 'vervuilend' beschouwd. Dalits zouden door aanraking het water verontreinigen. Als je geboren bent in de subkaste van schoonmakers, heb je grote kans dat mensen je niet eens water willen geven om je handen te wassen nadat je de openbare toiletten of riolen hebt schoongemaakt. Het kastenstelsel wordt niet enkel gehanteerd in het hindoeïsme in India. Aan kastendiscriminatie ontsnap je ook niet door bekering tot ijvoorbeeld
Latha is Dalit en woont in de Indiase deelstaat Tamil Nadu. Op 18 november 2003 werd ze uitgescholden door een echtpaar van hogere kaste toen ze bij de publieke watertank wilde. De man sloeg haar op haar neus en zijn broer sloeg haar met een stuk hout op haar voorhoofd. Pas na inmenging van een niet-gouvernementele organisatie kwam de politie in actie. Vanuit de hogere kasten wordt zware druk uitgeoefend op Latha en haar omgeving om haar klacht in te trekken. Tot nu toe weigert zij daaraan toe te geven.

Bron: Lopend DNN onderzoek naar positie van Dalit vrouwen, Case 32
de islam, het christendom of het boeddhisme. Des te belangrijker is het te beseffen dat water een recht is - los van religie of cultuur.


  Internationaal waterrecht

Het internationale waterrecht vereist speciale aandacht voor eerste levensbehoeften bij het bepalen van een billijk en redelijk gebruik van water tussen staten. Bovendien is toegang tot water deel van de rechten van de mens. Toegang tot water is een voorwaarde voor naleving van mensenrechten als het recht op leven, het recht op een behoorlijke levensstandaard en het recht op een zo goed mogelijke gezondheid. Ook India heeft zich verbonden aan mensenrechten, zoals via verdragen van de Verenigde Naties (VN). Bovendien heeft het Indiase Hooggerechtshof bepaald dat toegang tot water binnen het recht op leven in Indiase wetgeving valt.
Water is zo cruciaal dat velen zich afvragen waarom landen het niet als zelfstandig mensenrecht benoemen. Toegang tot water is harder nodig voor overleven en de menselijke waardigheid dan bijvoorbeeld werk of onderwijs. De VN Commissie die over de uitvoering waakt van het Economische, Sociale en Culturele Mensenrechtenverdrag (1966), heeft in een aanbeveling uit 2002 het recht op water wel als zelfstandig mensenrecht benoemd en gespecificeerd.
Water als mensenrecht moet gezien worden binnen het totaal aan mensenrechten en mensenrechtenverdragen. Daardoor gaat het niet automatisch ten koste van bijvoorbeeld het recht op voedsel. Bovendien kunnen landen zonder voldoende middelen hun bevolking geleidelijk aan toegang tot water bieden. Er is dus een recht op water als deel van de afwegingen voor een redelijk en billijk gebruik van water tussen staten, als voorwaarde voor andere mensenrechten en als zelfstandig mensenrecht.


  Vijftig liter per dag

Toegang tot water is noodzakelijk om te overleven, maar ook om je verder te ontwikkelen. Water is ook cruciaal voor armoedebestrijding zoals te vinden in de Millennium ontwikkelingsdoelstellingen. Ieder mens heeft ongeveer vijftig liter schoon water per dag nodig voor basisgebruik als drinken, wassen en koken. In geval van schaarste kan het zijn dat bijvoorbeeld het gebruik voor drinkwater moet concurreren met watergebruik voor landbouw en industrie. Toch gaat het bij slechte toegang tot water voor bepaalde bevolkingsgroepen meestal niet om een absoluut tekort in water of geld. Regelmatig heeft de elite even verderop een privé-zwembad of is er een (waterverslindend) golfterrein in de buurt. Falend beleid en onvoldoende besef van het probleem bij mensen zijn de voornaamste oorzaken dat zoveel mensen geen behoorlijke toegang tot water hebben. [Bron: World Water Assessment Programme (2003), Water for People, Water for Life: The United Nations World Water Development Report, UNESCO Publishing: Paris.]


  Waterbeheer: een publiek belang

Water trekt zich niets aan van grenzen. Eigendom van water is meestal een fictie. Normaalgesproken gaat het om gebruikersrechten van water - op een bepaalde plaats en op een bepaald moment. Waterbeheer door de lokale gemeenschap is veelbelovend. Daarbij is de deelname van alle relevante bevolkingsgroepen noodzakelijk en is extra aandacht nodig is voor zeggenschap van kwetsbare groepen zoals vrouwen en ook de Dalits. De overheid dient bovendien de milieubescherming en andere publieke belangen in het oog te houden.
Tsunami

In Tarangambadi in Tamil Nadu zijn 513 Dalits van de getroffen dorpen Kesavanpalayam, Pudupalayam en Karantheru ondergebracht in aparte opvangkampen in verband met discriminatie door de vissersgemeenschap. De Dalits die zorg droegen voor de doden in Nagapattinam, moesten het doen zonder behoorlijke sanitaire voorzieningen.

Bron: Appeal van de National Campaign on Dalit Human Rights, 9 januari 2005
Samenwerking tussen de lokale gemeenschap, overheid en ook de private sector kan goed werken. Privatisering lijkt echter ongeschikt voor waterbeheer, waarbij basisbehoeften op het spel staan die zich niet altijd in geld laten uitdrukken. Drinkwater kun je bovendien niet vervangen door iets anders. Kernvraag hierbij is: wie koopt het water voor de armen en het milieu? In het geval dat de overheid bepaalde aspecten van waterbeheer overdraagt aan de private sector, dient zij sterk genoeg te zijn om voorwaarden te stellen ter bescherming van mens en milieu en naleving daarvan te controleren. Ook benadeling van bijvoorbeeld Dalits zou zij in dat geval tegen moeten gaan. Naast discriminatie in de toegang tot water, is het vaak juist de omgeving van kwetsbare groepen die wordt vervuild. Zelfs na de tsunami werden Dalits gediscrimineerd in de toegang tot hulpverlening, voedsel en water. Positief nieuws wat betreft de mensenrechten van de Dalits, is dat de VN Mensenrechtencommissie afgelopen april een resolutie heeft aangenomen voor verder onderzoek naar kastendiscriminatie. Water als mensenrecht vraagt van India, en van andere landen waar dit speelt, dat ze Dalits niet belemmeren in hun toegang tot water; dat ze bescherming bieden tegenover anderen die dat recht willen schenden en dat ze in bepaalde omstandigheden de voorziening ervan verzorgen.


  Duurzame ontwikkeling van water

Toegang tot water voor ieders basisbehoeften is van cruciaal belang om te komen tot duurzame ontwikkeling. Duurzame ontwikkeling verwijst naar een balans tussen sociale, economische en ecologische belangen. Dit vereist onder andere een betere verdeling van water tussen huidige generaties onderling, toekomstige generaties, dieren en natuur. Om de Dalits toegang tot water te garanderen, zullen meerdere acties nodig zijn. Dit kan variëren van het plaatsen van watertanks in het Dalit gedeelte van dorpen, tot medezeggenschap in waterbeheer. Zeggenschap over water hangt vaak samen met eigendom van land - iets dat Dalits in vroegere tijden niet mochten hebben. Toekenning van land aan de Dalits is daarom noodzakelijk indien je de Dalits een gelijke(re) kans wilt geven, ook in hun toegang tot water.

medewerker Landelijke India Werkgroep
foto: Henk Braam

zie voor meer informatie: www.indianet.nl/Dalits



terug
HOME Landelijke India Werkgroep
tijdschrift INDIA NU
Landelijke India Werkgroep - 1 augustus 2005